Bij onderzoek naar maatschappelijke polarisatie in de wijk
Tussen een groep jonge Marokkaanse en autochtone Nederlandse wijkbewoners is spanning ontstaan. Op een avond komt de spanning tot een hoogtepunt en een Marokkaanse jongere heeft daarbij een stoeptegel door de ruit van een van de wijkbewoners gegooid. In het onderzoek bleek dat het voor ons als onderzoekers niet gemakkelijk was om Marokkaanse burgers te spreken te krijgen. De gegevens die we in deze casus hebben zijn dan ook verkregen op indirecte wijze: via buurtbewoners, bestuurder, (politie)ambtenaren en professionals.
Op de camera’s die in de buurt hangen is te zien dat er eerst tumult is en daarna worden er ruiten ingegooid. Wat is daar precies gebeurd? We weten het niet precies. Maar waarschijnlijk hebben de jongens de tegel door de ramen gegooid in reactie op wat er in het tumult is gebeurd. (politieman)
De eigenaren van de honden zeggen dat ze de honden los laten lopen voor de eigen veiligheid. De jongens zeggen dat de hondenbezitters de honden expres laten loslopen om ze te pesten/intimideren. (ambtenaar)
Die man zei tegen zijn hond : ’Pak ze”! Terwijl de jongens gewoon aan het chillen waren. Toen hebben ze jongens van andere wijken opgeroepen en er is een steen door de ruiten gegaan. (buurtbewoner)
De situatie escaleerde in de zomer. De jongens ontmoeten elkaar in het jongerencentrum.. Vandaar lopen ze door het hofje waar de betreffende hondenbezitter woont naar het parkje en de voetbalkooi. De jongensgroep komt uit het achterliggende flatgebouw. Enkele jongens wonen elders in de wijk maar hebben eerder in het flatgebouw gewoond. De wijk is opgeknapt. De flat valt een beetje buiten de wijk, zowel op het gebied van uitstraling en comfort als qua ligging.
De jongens en de autochtone bewoners van de wijk die betrokken waren bij de spanningen hebben buiten verbale of juist stilzwijgende vijandigheden geen contact met elkaar. Bestuurders, bewoners en professionals zijn het over een belangrijk ding eens. Ze benoemen de ongeregeldheden als een territoriumstrijd:
Op het hoogtepunt ging het maar over 1 ding voor beide groepen: Het is onze wijk. (ambtenaar)
Het was een strijd om de macht. Het gaat erom dat de mensen moeten accepteren dat ze de wijk delen. (politieman)
De kampen claimden een territorium. (bestuurder)
De burgemeester was snel ter plekke en sprak met de buurtbewoner wiens ruit was ingegooid. De burgemeester heeft geprobeerd om de bewoners gerust te stellen. Zijn advies was ook om eerst te gaan slapen om de hitte van de situatie te laten gaan voordat de bewoner de pers te woord zou staan. Het advies werd echter gezien als poging om de situatie in de doofpot te stoppen. De persoon nam daarop contact op met de heer Wilders van de PVV. Die heeft in een van de volgende dagen een bezoek gebracht aan de Nederlandse betrokkenen. De bewoners waren boos op de burgemeester. Ze voelden zich niet gezien.
In een later stadium ontstond een tweede incident. Uiteindelijk stond een groep van 20 bewoners tegenover een groep van 60 Marokkaanse jongeren. De politie probeerde de situatie te de-escaleren. Zowel de jongens als de bewoners zijn weggestuurd.
Het was een heel breekbaar bestand wat we toen hadden. Een enkele gek kon alles laten escaleren. (ambtenaar)
Ik ben toen bang geworden. Het werd erger. Ik was bang dat het ging escaleren en dan zou ik als Nederlander ook aan de beurt zijn. En ik heb ze ook nodig, de goede jongens hier in de buurt, voor als er hier iets is. (buurtbewoner wonend in de flat)
Na verloop van tijd meldde zich een buurtbewoner die de rol van woordvoerder op zich nam. De man werd contactpersoon tussen de gemeente en de buurtbewoners. De voorzitter van de moskee pakte een bevoogdende rol en nam de gelegenheid te baat om in de media te spreken over perikelen rond een Marokkaanse ontmoetingsruimte.
De situatie overviel de bestuurders en de ambtenaren. In de hectiek die ontstond is nauwelijks gebruik gemaakt van protocollen die waren gemaakt voor calamiteiten. De betrokkenen werden afgeleid door de pers die ze veelvuldig aan de jas trok. De aandacht van de media leverde veel onrust op. Politici wilden door de ambtenaren geïnformeerd worden naar aanleiding van geluiden uit de pers. Deze waren drukdoende om de situatie te de-escaleren en opnieuw onder controle te krijgen. Social media bracht ook een eigen dynamiek mee. Berichten werden gedeeld en gingen een eigen weg. Er werd door onbekenden fel gereageerd met oordelen over de bestuurders en de Marokkaanse jongeren. Ook werden berichten gecorrigeerd door de afdeling communicatie maar het mocht niet baten:
We hebben direct gereageerd maar zo’n negatief bericht gaat zijn eigen weg. Je krijgt het niet meer weg. Het lijkt wel alsof mensen er van genieten. (communicatiemedewerker)
De betrokken autochtone bewoners voelden zich gesteund door de komst van de heer Wilders en de berichten op social media. De bewoner wiens ruit is ingegooid klaagt dat burgemeester en wethouders geen contact meer hebben gezocht.
Ik ben ingesloten geweest door een grote groep Marokkanen. Een van de jongens probeerde me een trap in mijn rug te geven. Die Kutmarokkanen moeten oprotten. Ik ben nooit zo geweest maar ze hebben me zo gemaakt. Ik ben slachtoffer en wordt niet beschermd en de dader wel. Dat begrijp je toch niet? Ze lachen nu in het vuistje. Er gaat een veel te lange tijd voorbij voordat er een rechtszaak komt. Waarom is er geen snelrecht? En ik wil weten wie die ruiten heeft ingegooid. Het niet te weten maakt me bang. Hij moet weten wat hij heeft aangericht. (buurtbewoner)
Het algemene gevoel van de betrokken Nederlandse buurtbewoners is dat Nederlanders worden aangepakt door overheid en politie als ze iets fout doen en de Marokkaanse groep in de wijk niet.
Zij kunnen hun gang gaan en ik word wel opgepakt. Ik had een probleem met een 15 jarige jongen. Hij riep: Vieze vetzak! Zullen we even neuken? Hij is 15 Jaar!! Ik ben naar beneden gegaan en heb hem aangepakt. Daarvoor heb ik een nacht in de cel gezeten. (buurtbewoner)
Eigenlijk niets aan de hand
Respondenten uit bestuur, ambtenarij, welzijn en politie erkennen dat ze de signalen die het verklaarbaar maken dat de situatie escaleerde niet hebben opgemerkt. Professionals en buurtbewoners hebben de veenbrand daarentegen helder in het vizier.
Er was eigenlijk niets aan de hand (bestuurder)
Zes jaar geleden hadden we dezelfde situatie als nu: Mensen werden bedreigd. Bewoners zeiden tegen de gemeente: als je nu niets doet dan komen we in opstand. (professional)
Toezicht (ploeg van bewoners, AD) bestaat uit 15 mensen. Wij zien heel veel. Maar er wordt geen gebruik van gemaakt. Ook als er een dief op camera te zien is in de kelders, daar doen ze niks mee, die laten ze gewoon lopen. (bewoner)
In de ploeg van (burger)toezichthouders zitten naast Nederlanders ook Marokkaanse mannen die in dezelfde flat wonen als waar de meeste betrokken jongeren wonen. Het contact onderling is goed. De Marokkaanse toezichthouders komen het liefst naar het gebouw waar Toezicht een onderkomen heeft als het donker is. Ze willen niet gezien worden.
Want in de Moskee wordt gepraat en als je iets aan de situatie wil doen dan ben je een verrader. (buurtbewoner)
Een Nederlandse toezichthouder claimt dat er veel onenigheid is onder de Marokkaanse bewoners van de flat. Ze zouden verschillende standpunten hebben over onderwerpen en bekritiseren elkaar. Van verschillende respondenten horen we dat de grip op de jongeren vermindert. Ook de moskee raakt haar invloed op de jongeren kwijt. De vaders hebben een tijdlang gesurveilleerd in de buurt om de rust te herstellen. De vaders willen dat hun zonen zich gedragen, en tegelijkertijd mijden ze de inmenging van de gemeente. De contacten met de gemeente en de politie zijn minimaal. Liever mijden ze het contact. Een ambtenaar kijkt er als volgt naar:
De vaders worden niet betaald voor hun surveillance en dan is de motivatie snel weg. Ze kennen geen vrijwilligerswerk. Dat hoort niet in de cultuur. Ik denk dat ze het doen als een soort van window dressing. (ambtenaar)
*
Buurtbewoners en politiemensen zien de jongens zich als groep afscheiden van de Nederlandse maatschappij en hun eigen gang gaan. Er worden groepen jongens gezien die rond een uur of elf in de avond uit de flat vertrekken. Buurtbewoners zijn stellig overtuigd dat ze uit stelen gaan. Politiemensen kunnen niet vertellen waar de jongens blijven. Wel wordt door politie de strijd in de pikorde erkent:
*
Leiders zetten aspirant groepsleden aan tot het doen van ongeoorloofde acties (stenen gooien, vernielingen aan auto’s en scooters) Zo kunnen ze een plek in de pikorde krijgen. (politieman)
*
In gesprekken tussen de Moskeebestuurder en professionals komt de vraag op tafel naar de visie op de toekomst van de Marokkaanse jongeren. Er is nog geen antwoord op geformuleerd.
Professionals in de wijk maken zich zorgen over het effect van hun werk. Het werk bestaat voor een groot deel uit luisteren en aandacht geven. Ze kijken of er behoeftes zijn in de wijk waar ze een rol in kunnen spelen door te faciliteren of mee te denken zodat ze de banden kunnen aanhalen en er gewenst gedrag voor kunnen terug vragen. Het gaat om bouwen aan vertrouwen zeggen ze. Door te investeren in het contact in de wijk ontdek je als professional ook welke burgers je kunt vragen om mee te denken, om andere burgers te betrekken of om zichtbaar te zijn als sleutelpersoon voor andere burgers, zo zeggen ze.
In de loop van de jaren is er bezuinigd op capaciteit voor dit soort van wijkwerkers. Een wijkwerker ziet patronen terugkeren:
*
De gemeente wil alleen de speciale dingen. Projectje hier en projectje daar, ze willen het gewone werk niet. Als je iets wilt aanpakken dan komen er stuurgroepen en werkgroepen terwijl het gaat om aandacht geven en al werkend dingen stapje voor stapje veranderen. Dat kost tijd. Die krijgen we niet. Want dan komt er weer een project. Of een structuuroplossing. Een nieuwe manager bijvoorbeeld. Maar je moet ons werk vergelijken met dat van een bakker. Een bakker bakt elke dag brood. Jaar in, jaar uit. En met Pasen en Kerst dan maakt hij speciale dingen. Maar het bakken van het brood is het leeuwendeel van het werk en dat moet je blijven doen. De gemeente wil alleen de broodjes voor Kerst en Pasen. Dan hapert het snel. Er moet jaar in jaar uit brood gebakken worden: Aandacht schenken, gehoord worden, gezien worden. (professional)
*
Professionals en bewoners hebben een behangrol bewaard waarop in 2012 een verzameling wensen voor de veiligheid in wijk was geschreven. Er staan zaken op als: planten terugsnoeien tot 50 centimeter en bouwhekken weghalen. Afgesproken was om met professionals uit diverse organisaties periodiek bij elkaar te komen om te kijken wat er speelt en of er actie moet worden ondernomen. De professionals haakten af toen niet direct duidelijk was wat er moest gebeuren. De wijkwerker is van mening dat juist de bijeenkomsten zouden hebben geleid tot inzicht en overeenstemming. De contactmomenten zijn cruciaal om verder te komen zeggen zowel de bewoners als de wijkwerker.
Overwegingen
Bestuurder, ambtenaren en professionals in de wijk maken een betrokken indruk als er wordt gesproken over de gebeurtenissen in de wijk. Ze willen graag begrijpen wat er precies gebeurt is en zijn zoekende in welke maatregelen ze kunnen nemen om de situatie te verbeteren. Een van de ambtenaren gaat er zelf op uit of ontvangt op het stadhuis en gaat op die manier in gesprek met diverse spelers in het geheel.
Autochtone burgers zeggen zich niet gezien te voelen door bestuur en ambtenarij. Er zijn gesprekken geweest tussen burgemeester en wethouder en afgevaardigden van bewoners. Voor sommige bewoners was dit niet genoeg. Ze willen dat er wordt ingegrepen. Ze willen het liefst dat de Marokkaanse groep vertrekt. Er is natuurlijk actie ondernomen maar er is niet een gevoel van echte stabiliteit. Bestuurders en ambtenaren vrezen de zomerperiodes wanneer groepen van Marokkaanse jongeren en buurtbewoners elkaar zullen ontmoeten.
De onderzoekers kregen nauwelijks toegang tot de Marokkaanse groep. Via een wijkwerker, een aantal bewoners en een ambtenaar is er toch een indruk van de Marokkaanse groep ontstaan. De bewoners van Marokkaanse afkomst die in de flat wonen lijken elkaar in een greep te houden. Er zijn wel degelijk bewoners die dingen willen veranderen, wordt er gezegd, maar de groep zou het niet toelaten.
Een Marokkaan die verandering wil is een verrader. Ze vertrouwen elkaar niet. (bewoner)
Er lijkt weinig contact te zijn tussen beide bewonersgroepen, zowel in de flat als in het deel van de wijk waar het incident plaats greep. De autochtone respondenten met een rol in het burgertoezicht zijn een uitzondering, zij hebben contact met beide groepen.
Ambtenaren en sleutelfiguren uit de Marokkaanse gemeenschap zien elkaar op regelmatige basis om de situatie te bespreken. Vertrouwen en gebrek aan vertrouwen in elkaar spelen in deze sessies een rol maar worden niet als zodanig besproken.
Politiemensen geven aan te weinig te zijn ingeschoten op de mentaliteitsverschillen van diverse bevolkingsgroepen.
Zowel in Zaanstad als in Maassluis geven respondenten aan dat ‘er eigenlijk niets aan de hand was’. Spanningen in de wijk worden niet altijd opgemerkt of als normale toestand aangemerkt. De rook boven de veenbrand wordt niet gezien. Het is de norm geworden dat burgers van elkaar vervreemden en elkaar niet of met mate vertrouwen en bestuurders niet als steun ervaren of zelfs wantrouwen. Dit is, zoals we eerder zagen, geen kenmerk van Zaanstad en Maassluis, dit is iets dat Nederland-breed speelt.
Bestuurders en ambtenaren aan de ene kant en professionals en burgers aan de andere kant hebben een verschillende perceptie van de werkelijkheid. Het contact onderling is vaak onvoldoende, in termen van frequentie en kwaliteit. Het lijkt alsof onvoldoende wordt gezien dat de impact van de inspanningen van verschillende functionarissen staat of valt bij gezamenlijk optrekken en samenhang. Bestuurders en ambtenaren hebben bij een gebrek aan informatie de neiging om beslissingen te nemen en beleid te maken dat losstaat van de ervaringen en de kennis van de professionals. Professionals hebben de neiging hun eigen gang te gaan en te stoppen met deugdelijk feedback te geven op het werk van bestuurders en ambtenaren. De groep van bestuurders, ambtenaren en professionals zijn op deze manier veel minder effectief dan mogelijk zou zijn bij daadwerkelijk samenwerken.
Professionals hebben de neiging om loyaliteit te voelen naar de burgers met wie ze werken. De schrijnende situaties van armoede, isolement, achterblijven van groepen en vijandigheid tussen groepen worden volgens hen niet gezien door bestuurders en ambtenaren. Inmenging van ‘het gemeentehuis’, de landelijke overheid of de opdrachtgever wordt ervaren als ongewenst. Het zou een proces van verbetering in de wijk onmogelijk maken. Professionals vinden hun werk ondanks alles belangrijk. De relatie met de gemeente en met opdrachtgevers worden als ‘energievreters’ gelabeld.
Bestuurders en ambtenaren durven doorgaans weinig over te laten aan professionals. Ze zijn geneigd om met beleid en projecten de ongewenste realiteit in de wijken te willen bezweren. De onderlinge afhankelijkheid van alle spelers en het gebrek aan samenhang en samenwerking biedt mogelijkheden voor verbetering.
De Marokkaanse groep in de Burgemeesterswijk maakt een gesloten indruk. Toch weten we door signalen van enkelingen dat de behoefte om veranderingen in de gemeenschap door te zetten wel degelijk aanwezig is. Verschillende sleutelfiguren en bewoners van diverse leeftijd geven dat duidelijk aan. Er is dus duidelijk veranderpotentieel aanwezig. Het is van belang te ontdekken waarlangs er meer ‘lucht’, meer contacten, meer samenwerking en daarmee ontwikkelmogelijkheden kunnen ontstaan.
Burgers zoeken graag andere burgers op die dezelfde mening hebben en vermijden hen die daarin afwijken. Dat is ook aan de orde in Maassluis. De escalatie tussen bewoners is op verschillende momenten zo groot geweest dat verzoening niet te verwachten is. Daarmee blijft de rook boven de veenbrand hangen.
Het terugbrengen van vertrouwen tussen burgers onderling en tussen burgers en bestuur vraagt een heldere, gelaagde strategie. Contact, uitwisseling van perspectieven en samenwerking zijn belangrijke elementen voor herstel van het wantrouwen. Eerst vragen wantrouwen en verwijt echter om een directe, confronterende, de-escalerende respons. Uitdagend, verwijtend, intimiderend en ontwrichtend gedrag moet een duidelijke halt worden toegeroepen zodat er naar nieuwe verhoudingen kan worden gezocht. Bestuurders, ambtenaren, professionals en burgers zijn daarin onvoldoende geoefend. Daardoor kan ongewenst gedrag zich sluipenderwijs uitbreiden. Dit voedt de veenbrand en maakt uitslaande branden mogelijk, met alle gevaren voor de maatschappelijke orde van dien.
Andere Casussen:
Casus 1. Enschede heeft plannen voor de bouw van een AZC in een volkswijk.
Casus 1.a Vervolg: Talkshow Pauw en anonieme actie
Casus 2. Sinterklaasintocht in Maassluis.
Casus 3. Onrust in wijk Poelenburg in Zaanstad
Terug naar onderzoek naar maatschappelijke polarisatie in de wijk
Disclaimer: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze website mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd, aangepast, openbaar gemaakt en/of doorgegeven, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stillare.