Bij onderzoek naar maatschappelijke polarisatie in de wijk
De man die als enige in de hoorzitting voor de komst van een AZC was, werd op 18 september 2015 uitgenodigd om in televisie talkshow van Pauw aan te schuiven en te vertellen over zijn reden om voor de komst van het AZC naar Enschede te pleiten. In de talkshow zaten voor en tegenstanders aan tafel. De tegenstanders kregen de ruimte om hun argumenten voor het voetlicht te brengen. Dat gold in mindere mate voor de voorstanders. Tijdens de uitzending kreeg de respondent instructies. Hij vertelt over de show:
Via de oortelefoon hoorde ik dat ik geen aanleiding mocht geven voor debat omdat ze de veiligheid in de studio niet konden garanderen.
Burgers in de wijk Dolphia waren boos. Ze betwistten het democratische gehalte van de beslissing. Een kleine kern liet het er niet bij zitten en organiseerde demonstraties, zocht de pers, verstoorde informatieavonden en werd anoniem ondersteund door personen die varkenskoppen aan de weg plaatsten, bestuurders bedreigden en beloofden de bouw en het bestaan van het AZC dat moest worden gebouwd te frustreren.
Overwegingen
Media spelen een grote rol in de framing van een onderwerp. In dit geval werd de respondent opgeroepen om geen statements te maken, niet zijn verhaal te doen. Het zou de situatie kunnen laten escaleren. En wie zou er voor de veiligheid instaan? Een dergelijk verzoek gaf tegenstemmers volop een podium en voorstemmers werden aan banden gelegd. De vraag hoe de media zich verhoudt tot de polariserende situatie in Nederland komt later verder aan de orde.
De gemeenteraad is op democratische wijze gevormd en is daarmee in de positie om beslissingen te nemen. Toch viel een kleine groep burgers over het democratische gehalte van de plannen. Zij accepteerden de bestuurders niet langer als diegenen die het in de stad voor het zeggen hadden.
Velen in Nederland voelen zich niet langer vertegenwoordigd door de gevestigde partijen waarop ze eerder stemden. Een kleine kern ontkent de legitimiteit van de gevestigde bestuurders. In Enschede was de beslissing om in de wijk Dolphia een AZC met 600 islamitische mannen, vrouwen en kinderen toe te staan een druppel die de emmer van de onvrede voor de betreffende groep deed overlopen.
In Nederland gaf Pim Fortuijn deze groep een stem. De angst voor de gevolgen van de islam voor Nederland bleek een krachtige mobiliserende factor. Daarbij, het aantal Marokkaanse jongeren dat betrokken is in criminele te zien als diegenen die handelingen of overlast gevende groepen is relatief hoog. Het vergroot de legitimiteit voor veel Nederlanders om zich af te zetten tegen Marokkanen en buitenlanders in het algemeen.
De ruimte die social media en media bieden worden ruim in beslag genomen door passief agressieve aanvallen op de gevestigde orde. Deze geluiden worden ondersteund door politieke partijen en media die eenzelfde geluid voortbrengen. Men keert zich tegen de gevestigde orde die argumenten, onderbouwing en bestuurlijke ervaring van belang vind. Beschimpen, belachelijk maken en twijfel zaaien over de integriteit van andersdenkenden en minderheden is wijd verbreid op sociale media. Velen uit minderhedengroepen die wilde meepraten zijn bijvoorbeeld van Twitter vertrokken om dit soort reacties te ontlopen. Een samenleving waarin dit aan de orde is mist het brede maatschappelijke debat op basis waarvan democratische besluiten tot stand komen.
Het leiderschap over Nederland door politici die op basis van ideologie, belangen van het electoraat en wetenschappelijke rapporten beleid maken is niet langer vanzelfsprekend. Vele burgers horen graag meningen van opiniemakers en andere burgers waar zij zelf achter staan. Het gezamenlijk delen van meningen via het internet en in eigen kring brengt een gevoel van bevestiging en controle. De Edelman Trust Barometer 2017 toont aan dat het grootste aantal mensen (85%) tot deze groep behoort. Waren eerder de 15% opiniemakers, wetenschappers en politici leidend voor de meningsvorming van burgers in democratische processen, nu creëert de resterende 85% zelf haar meningen en zet zich met kracht af tegen de 15% die in haar ogen incompetent is en enkel uit op eigen gewin.
Binnen deze groep is een groep te onderscheiden die een directe democratie voorstaat waarin burgers direct kunnen meebeslissen over vraagstukken. Het is nog niet duidelijk hoe zij de complexe vraagstukken van onze tijd willen oplossen. Wel is duidelijk dat de wijze van democratie die zij voorstaan de vanzelfsprekende bescherming van vrouwen, moslims en andere minderheden loslaat.
Politici
Waren ideologie, argumenten, cijfers en feiten eerder het uitgangspunt, op dit moment zijn afrekening, aanvallen op integriteit en alternatieve feiten flink in opkomst. Politici waren gewend elkaar kritisch te bevragen en aan te pakken op argumenten en interpretaties. Nu blijkt dat beschuldigen, minachten, op de man spelen en agressief bejegenen een effectieve manier is om politieke macht te vergaren.
Er wordt een beeld gecreëerd van politiek Den Haag en van lokale politici dat bol staat van vriendjespolitiek en van buitenspel zetten van de wensen van burgers. De vraag dringt zich op waarom het zover gekomen is. Hoe komt het dat burgers dit idee hebben gekregen? Hoe kan het dat politici en burgers niet meer met elkaar op goede voet leven? Hoe is het mogelijk dat politici zich niet op tijd hebben laten corrigeren door wat er in het land leeft. Waarom laten ze zich niet of nauwelijks beïnvloeden door wat er onder de eigen stemmers en onder die van andere partijen leeft?
Politici zijn gericht op het bedienen van het eigen electoraat. Dat electoraat ervaart in de loop van de tijd dat de eigen omgeving verandert maar vangt bot bij politici. De afstand tussen burgers en politici wordt in een dergelijke situatie steeds groter. De onvrede over de prestaties van politici verergert vervolgens de inhoudelijke onvrede nog eens extra.
Politiek werkt verslavend. Voor alle types politici en ambtenaren. Dat is niet gek. Het is een spel, een verslavend spel. Het gaat erom strijd te leveren, je punt te maken, te bepalen en te beheersen, het winnen dan wel voorkomen van verlies. Het gaat om beter, sneller en slimmer te zijn dan anderen.
Niet zozeer de wens om ideologische overwinningen te boeken is het verslavende aspect als wel de winst op anderen. Zolang verantwoordelijkheid, verantwoording van uitspraken en zelfbeheersing hand in hand gaan met macht hoeft het politieke spel voor de bevolking geen schadelijke uitwerking te hebben. Sterker nog, dan zijn politici in staat gebleken zeer wel met macht om te kunnen gaan zodat welvaart en welzijn in de loop van de tijd groeide voor (bijna) alle leden van de bevolking.
Polariseren is eveneens een spel. Beoefenaren zetten tegenspelers buitenspel door de regels en de wapens te veranderen. Zittende politici hebben dat niet op tijd begrepen. De beelden van het debat Fortuijn versus Melkert en Dijkstal op 6 maart 2002 in verband met de gemeenteraadsverkiezingen staan velen nog helder voor de geest. Tot op de dag van vandaag zetten beoefenaren van het polarisatiespel doorgewinterde politici in het hemd. Deze proberen immers te strijden met argumenten en ideologie tegen een tegenstander die niet gevoelig is voor argumenten maar beschuldigt en integriteit in twijfel trekt.
Als het spel gespeeld wordt zonder dat politici de intentie hebben om verantwoordelijkheid te dragen dan is verantwoording van uitspraken en zelfbeheersing overbodig. Er zijn immers nauwelijks argumenten en plannen te verdedigen. Men wil dan enkel duidelijk maken dat de zittende macht niet integer is. Dit doel behoeft geen verantwoording van uitspraken en zelfbeheersing, sterker nog, hier is zelfbeheersing zelfs onbruikbaar. Fors beschimpen en belachelijk maken appelleert aan de wrok van burgers die zich niet gehoord en gezien voelen en bestuurders zijn gaan wantrouwen. Zo wordt “eindelijk de waarheid gezegd, zo wordt gezegd waar het op staat”. Toebrengen van schade aan reputatie wordt effectief als wapen ingezet. Zelfbeheersing is echter een onmisbare component voor beschaving. Door impulsen te beteugelen en bevrediging uit te stellen leren mensen om zonder actieve agressie met elkaar om te gaan. Zelfbeheersing stelt mensen in staat om niet alleen de eigen behoefte te volgen maar ook de belangen van de gemeenschap in het oog te houden, zich te richten op verdeling van middelen en zelfs op inclusief bestuur. Zonder zelfbeheersing raken we het volgen van geschreven en ongeschreven regels kwijt die met veel moeite zijn onttrokken aan de macht van enkelingen over velen.
Politieke correctheid is bijvoorbeeld een ongeschreven regel die dreigt te sneuvelen. De connotatie is er niet langer eentje van fatsoen en betrouwbaarheid in het publieke debat maar van achterkamertjespolitiek en kartelvorming. Politieke correctheid garandeerde lang dat politici, journalisten en burgers de waarden die we in Nederland deelden respecteren. Zonder dat respect voor gezamenlijke uitgangspunten ontstaat er willekeur en willekeur is de eerste grote stap naar machtsmisbruik en corruptie. Zonder zelfbeheersing zullen de sterksten hun kracht inzetten voor eigen gewin. Het recht van de sterkste zal dan weer gelden.
Het spel komt eens in de vier jaar in de verkiezingstijd tot een hoogtepunt. Het behouden en vergroten van het electoraat legitimeert de positie van partijen en politici. De focus ligt daarmee op de eigen groep en op de eigen positie. Strijd is het leidend principe. En inherent aan politieke strijd is de afscheiding tussen participanten: ze strijden tegen elkaar, met de bedoeling te winnen ten koste van de ander. Daarmee zijn deze politici niet gericht op een proces waarin eenheid en solidariteit leidt tot meer cohesie in zowel de politieke coalitie als in de samenleving, waardoor maatschappelijke onrust en polarisatie wellicht zou kunnen verminderen. De polariserende krachten worden dus door de aard van de politiek verdiept.
We hebben in deze Enschede-casus gesproken over de strijd van burgers tegen bestuur. Sommige burgers op andere plaatsen in Nederland hebben zich niet alleen gekeerd tegen bestuurders maar ook tegen asielzoekers. Zij vielen de zwaksten in het systeem aan. Als de situatie in zoveel gemeenten uit de hand loopt dan is er meer aan de hand dan dat een groep mensen uit een volkswijk zich niet gehoord en gerespecteerd voelt. In Enschede werd de situatie van passief agressief naar actief agressief. Het doel leek de middelen te heiligen. Burgers en bestuurders zijn bedreigd geworden. Ook elders was de situatie schrijnend. Daarvoor gaan we kijken in de volgende casus:
Andere Casussen:
Casus 1. Enschede heeft plannen voor de bouw van een AZC in een volkswijk.
Casus 2. Sinterklaasintocht in Maassluis.
Casus 3. Onrust in wijk Poelenburg in Zaanstad
Casus 4. Burgemeesterswijk Maassluis
Terug naar onderzoek naar maatschappelijke polarisatie in de wijk
Disclaimer: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze website mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd, aangepast, openbaar gemaakt en/of doorgegeven, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stillare.